Δώδεκα λέξεις από το καλαντάρι των Χριστουγέννων στη Θράκη

Όπως κάθε τόπος, έτσι και η Θράκη έχει τα δικά της  έθιμα που συνοδεύουν τις γιορτές των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς ή αλλιώς το Δωδεκαήμερο. Παρακάτω, ξεχωρίσαμε δώδεκα λέξεις που είναι καλό να ξέρει κανείς τη σημασία τους, εάν βρεθεί την περίοδο των γιορτών στη Θράκη και ειδικότερα στον Έβρο

Γουρουνοχαρά: Με τη λέξη αυτή περιγράφεται η διαδικασία της σφαγής του γουρουνιού που συνέβαινε πάντα την παραμονή των Χριστουγέννων. Αν οχι όλες, οι περισσότερες οικογένειες στα χωριά του Έβρου εξέτρεφαν γουρούνια, τα οποία σφάζονταν την Παραμονή των Χριστουγέννων από συγκεκριμένες ομάδες ανδρών – τους σφαχτάδες. Σημειωτέον ότι από το σφάγιο δεν πετιόταν τίποτα αφού ακόμα και οι τρίχες του ήταν εκμεταλλεύσιμες για να γίνουν βούρτσες. Και η ουροδόχος κύστη του γινόταν μπαλα για τα παιδιά.

Μπάμπω: Παραδοσιακό θρακιώτικο φαγητό που θα βρει κανείς σε ολα τα σπίτια ανήμερα των Χριστουγέννων. Παρασκευάζεται από έντερα γουρουνιού γεμισμένα με κρέας, ρύζι και μπαχαρικά. Από χωριό σε χωριό η συνταγή μπορεί να παρουσιάζει διαφοροποιήσεις, αλλά η βάση ειναι πάντα η ίδια. Συνώνυμη, η λέξη ‘μπομπάρι’, η οποία επίσης περιγράφει το ίδιο φαγητό που μοιάζει με λουκάνικο.

Κολιαντίνα: Μικρό στογγυλό κουλουράκι που ήταν η ανταμοιβή των νηπίων και των παιδιών που τραγουδούσαν τα κάλαντα. Τα κάλαντα του Δωδεκαημέρου είναι ανδρική υπόθεση και λέγονται από ενήλικες άνδρες το βράδυ της Παραμονής των Χριστουγέννων, το πρωί της Πρωτοχρονιάς και το πρωί της ημέρας των Θεοφανείων. Αυτοί οι καλαντιστάδες έπαιρναν ως ανταμοιβή συνήθως τρόφιμα (π.χ. λουκάνικα ή κρέας από το άρτι σφαγιασθέν γουρούνι). Οι λιλιπούτειοι καλαντιστάδες που συνήθως διαλαλούσαν ευχές, ανταμείβονταν με τις κολιαντίνες.

Τζούμακες : Μεγάλα ξύλινα ραβδιά τα οποία κρατούσαν οι καλαντισταδες καθώς διάβαιναν από σπίτι σε σπίτι για να πουν τα κάλαντα. Τα χρησιμοποιούσαν συνήθως για να απομακρύνουν αδεσποτα σκυλιά και ενιοτε τις στόλιζαν με πολύχρωμες φούντες.

Τσιότρα : Ξύλινο στρογγυλό δοχείο αποθήκευσης κρασιού. Σε πολλά χωριά οι καλαντιστάδες ξεκινούσαν τον πρώτο χορό του χριστουγεννιάτικου γλεντιού αμέσως μετά το πέρας της Θείας Λειτουργίας των Χριστουγέννων. Ο πρώτος στο χορό συνήθως βαστούσε ανά χείρας την τσιότρα.

Μπαμπούσιαρος :  Ο κεντρικός ήρωας κουστωδίας που περιφέρεται σε χωριά του Έβρου κατά τη διάρκεια του δωδεκαημέρου. Το έθιμο του Μπαμπούσιαρου ανήκει στις μεταμφιέσεις του Δωδεκαημέρου και πρόκειται για σατιρική μορφή που ενσαρκώνει άνδρας ντυμένος με κάπα τσοπάνη ή προβιά. Φοράει υποχρεωτικά μάσκα φτιαγμένη από νεροκολοκύθα και είναι ζωσμένος με κουδούνια ενώ συνήθως κραδαίνει και ξύλινο σπαθί. Αντίστοιχο είναι και το έθιμο του ‘Πουρπούρη’ ενώ οι ήρωες αυτοί συνοδεύονται και από συζύγους που επίσης ενσαρκώνουν άνδρες και είναι γνωστές με ονομασίες όπως Καντίνα, Κορτοπούλα κα.

Χριστόψωμο: Ενίοτε αναφέρεται και ως Χρισόψωμα (το). Σε κάθε περίπτωση είναι ένα ψωμί ζυμωμένο και «κεντημένο» – έχει δηλαδή επάνω του διάφορα σχέδια από ζυμάρι και άλλα σχεδιασμένα με πηρούνι. Φτιάχνεται την παραμονή των Χριστουγέννων και τοποθετείται στο τραπέζι με τα εννιά φαγητά που στρώνεται το βράδι της συγκεκριμένης ημέρας. Το τραπέζι με τα εννιά φαγητά, τα οποία είναι όλα νηστίσιμα στρώνεται μόνο την παραμονή των Χριστουγέννων και σε αυτό εκτός από τα φαγητά υπάρχει και ένα μπουκάλι κρασί το οποίο όμως δεν αγγίζει κανεις καθώς την επομένη όλοι θα κοινωνήσουν. Κατά κάποιους ο αριθμός εννιά συμβολίζει την εννιάμηνη κύηση της Θεοτόκου.  

Ρουγκάτσια: Λέξη που περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο λέγονταν τα κάλαντα σε ορισμένα χωριά του Έβρου, κυρίως δε στα Λάβαρα. Τα Ρουγκάτσια ειναι συγκεκριμένη τελετή με τους καλαντιστάδες μεταμφιεσμένους να χωρίζονται σε ομάδες και να ξεκινούν το τραγούδισμά τους από την παλιά εκκλησία του οικισμού που είναι αφιερωμένη στον Άγιο Αθανάσιο και χρονολογείται λίγο πριν το 1900.

Ντιβιτζής:  Σημαίνει καμηλιέρης και είναι ο προεξάρχων του εθίμου της Καμήλας το οποίο αναβιωνει σε οικισμούς της Θράκης όπου οι κάτοικοι κατάγονται από την Ανατολική Ρωμυλία ή είναι Γκαγκαβούζηδες. Ο ντιβιτζής συνοδεύει την Καμήλα (ομοίωμα του ζώου το οποίο κινείται από έναν ή δύο άνδρες), η οποία με μια συνοδεία παληκαριών περιδιαβαίνει από σπίτι σε σπίτι με τραγούδια και μελωδίες για να καταλήξει στην πλατεία του χωριού όπου στήνεται γλέντι. Βεβαίως, από όλα τα σπίτια από τα οποία έχει περάσει η Καμήλα έχει μαζέψει και τα ανάλογα δωρίσματα (λουκάνικα, ξηρούς καρπούς κα).

Μωμόγεροι: Άλλη μία ονομασία για έθιμο μεταμφιέσεων που συναντούμε στη Θράκη κατά τη διάρκεια του Δωδεακημέρου. Μόνο που οι Μωμόγεροι είναι συνήθως… Πόντιοι!

Σοφράς:   Ο σοφράς είναι χαμηλό στρογγυλό τραπέζι πάνω στο οποίο στρώνονταν τα γεύματα και τα δείπνα – ειδικά δε το δείπνο της Παραμονής των Χριστουγέννων, γνωστό και ως «εννιά φαγητή» ή «ιννιά φαϊά». Σήμερα ο σοφράς μπορεί να μην χρησιμοποιείται πια, όμως στο τοπικό ιδιώμα ενίοτε χρησιμοποιείται αντί της λέξης τραπέζι.

Γκρατσούνα: Είναι η λέξη που χρησιμοποιούν οι Θρακιώτες για να ορίσουν τη νεροκολοκυθα. Η νεροκολοκύθα έχει την τιμητική της στο Δωδεκαήμερο για δύο λόγους: Πρώτον χρησιμοποείται ως η πρώτη ύλη για την κατασκευή της μάσκας του Πουρπούρη ή του Μπαμπούσιαρου ή των Μωμόγερων, αλλά ενίοτε χρησιμοποιείται και ως «κουμπαράς» για τη συλλογή χρημάτων από τους καλαντιστάδες.